Bút bi đã thay đổi thế giới nghệ thuật ra sao?

Bút bi – Có ai trong chúng ta mà chưa dùng đến nó? Từ lúc còn ngồi trên ghế nhà trường đến lúc đi làm, từ các văn phòng đến những cái chợ, từ sách tập trong nhà đến các cuộc họp báo… hình ảnh chiếc bút bi xuất hiện mọi nơi trong cuộc sống hằng ngày chẳng còn ai cảm thấy xa lạ nữa. Song, bút bi đã âm thầm tạo ra vô số kiệt tác hội họa tuyệt vời từ hàng thế kỷ qua – bạn có cảm thấy kinh ngạc không?

California đã được miêu tà trên quả địa cầu – Đây là một trong ba tác phẩm bằng bút bi của Russell Crotty. Tòa nhà đại sứ quán Mỹ ở Bắc Kinh (Trung Quốc) là nơi mà tác phẩm này được treo.

Nhìn lại về quá khứ của bút bi

Bằng sáng chế lần đầu tiên vào năm 1888 đã được cấp cho một thợ người Mỹ tên John Loud về sản phẩm bút bi. Khoảng 50 năm sau đấy, vì cảm thấy sự bật tiện (dễ rách giấy, vung vãi mực xung quanh) của chiếc bút bi cũ mà nhà báo người Hungary tên László Bíró đã tạo ra một kiệt tác bút bi hoàn toàn mới.

Một viên bi nhỏ có thể xoay tự do trong một cái hốc đã được Bíró lắp vào đầu bút. Viên bi sẽ xoay tròn và kéo mực xuống in lên giấy lúc di chuyển đầu bút trên giấy. Năm 1938, ông đã nhận được bằng sáng chế. Đây cũng là sáng chế mà ngay cả thời hiện đại vẫn còn sử dụng. Vô số những mẫu mã về bút đã được tạo nên: bút gỗ, bút giấy, bút kim loại,…

Đầu thập niên 40, sau những năm tháng gắn bó cuộc đời sự nghiệp với nước Ý nhà điêu khắc, kiêm nhà lý luận, họa sĩ Lucio Fontana trở về quê hương Argentina. Đây là nơi mà ông đã theo đuổi công nghệ tiên tiến chia sẻ những lý luận nghệ thuật với “tín đồ” chủ nghĩa vị lai. Khi xem đến đây thì chắc hẳn bạn cũng mường tượng được là điều mà phần này muốn đề cập đúng không? Đúng vậy! người nghệ sĩ đầu tiên sử dụng bút bi vào hội họa chính là Fontana. Bằng sự kết hợp nghệ thuật và khoa học, các tác phẩm đầu tiên vẽ từ bút bi khái niệm hóa ý tưởng của nghệ sĩ Fontana.

Một tác phẩm từ chiếc bút bi của nghệ sĩ Lucio Fontana

Từ đường nét nguệch ngoạc đến tác phẩm nghệ thuật

Sau đó vài năm, giá thành bút bi chu du từ Âu sang Mỹ với rẻ hơn, và thương hiệu Bic đã được Société Bic sản xuất ra. Vì rẻ tiền, thuận tiện, không bị nhòe mực như các loại bút máy bình thường và độ tin cậy cao mà dòng sản phẩm Bic Crystal rất được ưa chuộng.

Người nghệ sĩ đầu tiên tự thử thách mình với bút bi nhằm sáng tạo một tác phẩm nghệ thuật đồ sộ đã được giới nghệ thuật công nhận đến Alighiero Boetti. Để tô đầy các tờ giấy bằng mực đen, xanh dương và đỏ thì ông đã mời bạn bè và những người quen biết của mình giúp đỡ.

Và ngay sau ấy, tại triển lãm Aldrich gồm 11 tấm panel thì tác phẩm “1973 piece” của ông được trưng bày, tất cả đều có dòng chữ “ONONIMO” màu trắng nằm phía trên. Với tiếng Ý thì đây phương pháp chơi chữ của những từ “vô danh, đồng âm, cùng tên”.

Alighiero Boetti - Tác phẩm bằng bút bi “1973 piece”

Và lúc ấy, nghệ thuật hội họa từ những chiếc bút bi đã trở nên phổ biến toàn thế giới. Một nghệ sĩ đã dành trọn một thập kỷ gắn bó cùngút bi để hoàn thành tuyệt tác “TIVOLI” vào năm 1990 chính là Jan Fabre. Điểm đánh lưu ý đó là, cả một tòa lâu đài ở Mechelen, Bỉ đã được ông dùng vải giấy lụa bao bọc toàn bộ (trước đó thì ông đã dùng bút bi vẽ lên trên tấm vải này). Tuyệt tác này có màu xanh của bút bi, bất cứ ai cũng phải trầm trồ, xúc động khi chiêm ngưỡng vì nó sống động như một bản vẽ kiến trúc khổng lồ đặt giữa đời thực.

Kéo theo trào lưu dùng bút bí để làm nghệ thuật, chất liệu bút bi đã được một số nghệ sĩ dùng để thể hiện nỗi bức xúc, suy nghĩ của họ về các hiện tượng, vấn đề xung quanh. Một làn gió mới được thổi vào trường phái nghệ thuật trừu tượng nhờ những nét bút bi nguệch ngoạc. Một họa sĩ người Hàn Quốc - Il Lee, ông thường vẽ trên các mặt giấy hoặc tấm vải canvas với nhiều nét bút bi âm u, mờ ảo như những làn khói bí ẩn.

Trên không gian ba chiều thì cũng được Joo Lee Kang mô tả bức tranh hệ động vật và thực vật đột biến kỳ dị. Tuy nhiên, Renato Orara đã diễn tả uyển chuyển các vật thể mà ông gặp được trong cuộc sống như cây dù hỏng, một chiếc áo khoác da hay chiếc đồng hồ đeo tay, vì ông theo chủ nghĩa hiện thực.

Jan Fabre - kiệt tác với bút bi “TIVOLI”, tòa lâu đài ở Mechelen (Bỉ)

Tác phẩm đậm chất trừu tượng của Il Lee

Tác phẩm về động và thực vật của Joo Lee Kang

Kiệt tác từ những sự khó khăn

Những chiếc bút bi có độ tương phản hơn hẳn bút chì. Theo lực nhấn của bàn tay thì có thể điều chỉnh các đường nét đậm nhạt. Song, tạo nên từng lớp như bút chì và màu nước là điểm yếu của chất liệu này. Không chỉ vậy, việc không thể xóa đi được cũng là một vấn đề đáng lưu ý. Chính vì thế mà cần phải hoàn thiện từng khu trước khi qua phần khác và khi vẽ phải đi theo chiều thuận của tay.

Do vậy, khi phải hoàn thành tác phẩm trên bề mặt lớn thì đây là việc làm cực kì tốn sức đối với một số nghệ sĩ. Tuy nhiên, bút bi vẫn là chất liệu có sức lôi cuốn vô hạn ngay cả khi tưởng như cực kì khó sử dụng, để rồi vô số tuyệt tác ra đời càng trở nên sống động một cách lạ thường. Một nghệ sĩ trẻ đương đại người Anh - James Mylne, cô tạo ra những bức tranh vẽ bằng bút bi “thật” hơn cả ảnh chụp, đồng thời, chứng minh được khả năng mô tả cảm xúc và chiều sâu của mỗi nhân vật của mình.

Tác phẩm “Nàng Audrey Hepburn” của James Mylne

Các tác phẩm hội họa từ bút bi còn gặp phải một vấn đề quan trọng khác nữa. Đó là, các tác phẩm này thường rất dễ phai khi trưng bày ngoài ánh sáng, đặc biệt là bút bi có mực xanh. Đó là vì bút bi được sản xuất thường dựa trên cơ chế của màu nhuộm (thứ mực nhanh phai và dễ thay đổi màu sắc). Dù cho nhiều nghệ sĩ chuyên nghiệp đã chuyển qua dùng những loại mực lưu trữ trong thời gian hiện đại, song, giữ chúng tránh xa khỏi ánh sáng tự nhiên vẫn là một cách làm tuyệt vời nhất.

Bài viết này chỉ là một mảng cực kì nhỏ trong thế giới nghệ thuật vô tận của những chiếc bút bi. Những nghệ sĩ sẽ còn sử dụng bút bi để tạo ra các tuyệt tác sáng giá khác nữa. Đôi khi, không cần phải quá hoa mỹ, cầu kì về nguyên vật liệu… mà những thứ đơn giản nhất sẽ được các khán giả đón nhận một cách nồng nhiệt!